مقدمه

ایمپلنت دندان در حقیقت یک ریشه مصنوعی به شکل پیچ است که به جای ریشه دندان طبیعی، در استخوان فک، کاشته میشود. همانطور که دندان طبیعی روی ریشه سوار شده است، یک دندان پروتزی یا تاج دندانی ساخته شده در لابراتوار نیز بر روی پایه ایمپلنت (فیکسچر) که نقش پایه را برای آنها دارد؛ قرار میگیرد. در واقع در جراحی کاشت ایمپلنت توسط دندانپزشک، دندان جایگزین میشود، با این تفاوت که ساختار متفاوتی داشته و از قطعات متفاوتی تشکیل شده است. اما در نهایت روکشی در دهان قرار میگیرد که شبیه ساز قالب دهان فرد بوده و تا حد قابل قبولی میتواند کارایی دندان شخص را داشته باشد. در گذشته، افراد بی دندان، مجبور بودند که از دست دندان مصنوعی (پروتز متحرک) استفاده نمایند، ولی همان طور که پیشتر اشاره گردید، مشکل این نوع پروتزها آن بود که به مرور تحلیل استخوان، باعث لقی و جابجایی آن در حین غذا خوردن و حرف زدن میشد. امروزه با استفاده از ایمپلنت، میتوان تمام دندانهای قوس فک را به صورت ثابت، بازسازی و جایگزین نمود. پروتز ایمپلنت، احساس راحتی بیشتری برای فرد ایجاد نموده و مانع از تحلیل رفتن استخوان فک میشود. همچنین، این پروتز، احساسی مشابه دندانهای طبیعی فرد را به بیمار منتقل نموده و در ضمن ثابت بودن، لازم نیست مانند دندان مصنوعی بیرون آورده شود. شکل ایمپلنت به صورت میله باریکی است که درون استخوان فک قرار داده میشود. امروزه ایمپلنت دندان بهترین جایگزین برای دندانهای از دست رفته میباشد. نکته قابل توجه در مورد ایمپلنت آن است که اگر پس از قرار گرفتن در فک به طور صحیح از آن نگهداری شود، ماندگاری بسیار بالایی نیز خواهد داشت.

اجزای پروتز ایمپلنت دندان

همان طور که پیشتر اشاره گردید، اجزای پروتز ایمپلنت دندان پس از کارگذاری نهایی، شامل چهار قطعه ی: فیکسچر، اباتمنت، پیچ اباتمنت و تاج دندان میباشد که در ادامه به شرح هر یک از آنها و انواع و جنس و دیگر جزئیات آن، پرداخته خواهد شد.

پایه ایمپلنت یا فیکسچر

پایه ایمپلنت یا اصطلاحاً فیکسچر، در استخوان فک بالا یا پایین قرار داده میشود و به عنوان ریشه مصنوعی دندان عمل خواهد کرد. یک رویه بسیار مهم در بدن انسان ساخت استخوان جدید و یکپارچگی میباشد. فیکسچر که در زیر بافت لثه، در داخل استخوان فک قرار میگیرد تا همانند ریشه یک دندان طبیعی عمل کند، به دلیل خاصیت یکپارچگی با بدن، جوش میخورد. در واقع، بدن، همان حالتی را تجربه میکند که در حال ترمیم یک استخوان شکسته باشد.

این پایه فلزی به دلیل خاصیت غیر مغناطیسی و مقاومت بالایی که در برابر اکسیژن، ترکیبات اسیدی و نمک دارد، هنگام قرارگیری درون استخوان فک، جسم خارجی و مشکل ساز تلقی نمیشود و با محیط فک بیمار، سازگار است. از ایمپلنتهای ابتدایی، میتوان به ایمپلنتهایی از جنس فولاد ضد زنگ اشاره نمود که با استخوان بدن سازگار بودند، اما یکپارچگی ایجاد نمی کردند و در نتیجه پس از مدتی، به دلیل لق شدگی یا خوردگی و ساییدگی، باید خارج می شدند. امروزه ایمپلنتها از یک پایه تیتانیومی و یا بعضا از زیرکونیا ساخته میشوند که به دلیل سازگار بودن جنس آن با محیط دندان، حساسیتی ایجاد نمیکنند . جزئیات تشکیل دهنده ی ساختار فیکسچر، در شکل (2-1) مشاهده میشود. همچنین پیچ پوششی (کلار) یک قطعه موقتی است که در ابتدای جراحی، از ورود هرگونه باکتری و خون به داخل فیکسچر جلوگیری میکند و در هنگام کارگذاری اباتمنت بر روی فیکسچر، این قطعه برداشته خواهد شد. در برخی موارد از ایجاد میکرو رزوه ها در قسمت فوقانی فیکسچر بهره برده میشود که این میکرو رزوه ها به نفوذ و یکپارچگی بهتر فیکسچر با استخوان کمک میکنند. در واقع وجود این میکرو پیچ ها در ناحیه گردن فیکسچر، باعث سازماندهی استرس منتقل شده به استخوان لثه و همچنین کاهش ریزش استخوان در ناحیه بالایی لثه خواهد شد که این امر نهایتا موجب یکپارچگی بهتر و بیشتر فیکسچر با لثه در این ناحیه حساس خواهد شد. میزان موفقیت درمان سیستم ایمپلنت، مستقیما با طراحی های مختلف بدنه فیکسچر، مرتبط میباشد. رزوه ها به گونه هایی طراحی میشوند که تماس اولیه فیکسچر با استخوان را به حداکثر برسانند، سطح تماس را افزایش دهند و انتشار نیروها و توزیع تنش را در ناحیه تماس فیکسچر به استخوان تسهیل نمایند. سطح تماس کارآمد در طول هر فیکسچر توسط سه ویژگی هندسی رزوه که عبارتند از شکل رزوه، شیب رزوه و عمق رزوه تغییر میکند. رزوه در ایمپلنتهای دندانی اشکال مختلفی دارد که شامل: v شکل، مارپیچ، مربعی، باترس و باترس معکوس میباشد. در شکل (2-2) ، انواع مدل های رزوه فیکسچر نشان داده شده است. شیب رزوه، فاصله موازی بین یک رزوه با رزوه مجاور است. ارتفاع قسمت رزوه دار بدنه ایمپلنت تقسیم بر شیب، با طول هر رزوه مساوی میباشد. چنانچه سایر عوامل ثابت باشد، هر قدر میزان شیب کمتر باشد، تعداد رزوه های موجود در بدنه ایمپلنت بیشتر خواهد بود. از آنجایی که استرس مستقیما با میزان نیرو و به طور غیر مستقیم با سطحی که نیرو بر آن وارد میشود، مرتبط است؛ هنگامی که میزان نیروی وارده بیشتر از حد معلول باشد، شیب رزوه های ایمپلنت میبایست کوچکتر ساخته شود. طراحی ایمپلنت تأثیر زیادی بر سطح تماس در ایمپلنتهای رزوه دار دارد. این مسئله در محیط دهان به علت محدودیتهای آناتومیک، بسیار اهمیت دارد. بیشتر بودن تعداد رزوه های ایمپلنت سطح تماس فانکشنال را افزایش خواهد داد و در نتیجه مشکلات ناشی از کم بودن ارتفاع استخوان را جبران مینماید. استخوانهای نرم تر حدود پنجاه و هشت درصد ضعیفتر از استخوانهای متراکم تر میباشند؛ بنابراین با افزایش تعداد رزوه ها، سطح تماس کلی، افزایش یافته و میزان استرس وارد بر ترابکولارهای استخوان ضعیف کاهش مییابد. طرح های مختلف ایمپلنت اغلب شیب رزوه مختلف دارند. ولی ایمپلنتهای متعلق به یک سازنده، شیب و سطح تماس ثابت دارند. به طور مثال، فاصله بین رزوه ها در یک نوع ایمپلنت حدود 1/5 میلیمتر است، در حالی که در انواع دیگر، این فاصله 0.6 میلیمتر میباشد. عمق رزوه، فاصله بین کوچکترین و بزرگترین قطر رزوه میباشد. در ایمپلنتهای متداول، معمولاً عمق رزوه در سراسر طول ایمپلنت یکسان است. قطر کوچکتر که در تمام ایمپلنتهای پیچ دار به کار میرود، سطح مقطع یکسان در ایمپلنت با دیواره های موازی ایجاد میکند. در یک ایمپلنت مخروطی نیز اغلب قطر کمتر رزوه، یکسان است؛ اما قطر خارجی آن متناسب با میزان تقارب، کاهش مییابد. بنابراین عمق رزوه به سمت اپیکال ایمپلنت کاهش مییابد. هر قدر عمق رزوه بیشتر باشد، سطح تماس ایمپلنت با محیط اطرافش بیشتر خواهد بود. کارخانه های مختلف از رزوه هایی با عمق متفاوت در ساخت ایمپلنت استفاده نموده اند. در بعضی از ایمپلنتها این عمق 0.24 میلیمتر، در بعضی 0.3 میلیمتر و به طور مثال در رزوه های مربعی از 4 تا 4.2 میلی متر می باشد. هر یک از تنوع ایمپلنتها میتوانند براساس میزان عمق رزوه، سطح تماس فانکشنال متفاوتی داشته باشند.

از بین طرح رزوه ها، شکل باترس معکوس، جهت تحمل نیروهای کششی طراحی شده است و شکل مربعی رزوه، سطح تماس مناسبی را برای توزیع ایده آل نیروهای فشاری و کششی فراهم میکند. شکل باترس در رزوه نیز باعث انتقال نیروهای فشاری به استخوان میشود. هدف اصلی طراحی رزوه با شکلهای متفاوت، کنترل و توزیع  مناسب نیروهای وارده میباشد. مقاومت ایمپلنتهای دندانی در برابر نیروها با طرح های رزوه مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. شکل رزوه، نیروی فانکشنال وارده بر ایمپلنت را تغییر میدهد و بر نوع نیرویی که به استخوان منتقل میشود، تأثیرگذار میباشد. زاویه سطح یک رزوه میتواند، جهت نیروهای اکلوزالی وارد بر پروتز را به یک جهت دیگر در سطح استخوان تغییر دهد. این زاویه در رزوه های v شکل، 30 درجه نسبت به محور طولی میباشد، در حالی که در رزوه مربعی، عمود بر محور طولی میباشد. در نتیجه هنگامی که طراحی بدنه ایمپلنت به شکل مربعی باشد، نیروهای اکلوزالی محوری، در سطح استخوان به نیروی فشاری و کششی تبدیل خواهد شد؛ اما چنانچه بدنه ایمپلنت در ناحیه رزوه به صورت v باشد، این نیروهای اکلوزالی در سطح استخوان به نیروهای برشی شدید تبدیل میشوند. در شکل (2-3)، انواع اعمال نیرو در جهت محور طولی بر ایملنت و توزیع آن در حد فاصل پایه ایمپلنت استخوان نشان داده شده است. نیروی برشی در رزوه های v شکل که زاویه سطح آن 30 درجه است، حدودا 10 برابر بیشتر از نیروهای برشی وارد بر یک رزوه مربعی میباشد. در رزوه با طراحی باترس معکوس نیز میزان نیروی برشی وارد در طول ایمپلنت مشابه رزوههای v شکل میباشد. میزان نیروی برشی هنگامی که زاویه سطح رزوه 15 درجه باشد، 5 برابر بیشتر از نیروی برشی وارد بر یک رزوه مربعی میباشد. در کل، مواد مختلف در برابر نیروهای فشاری قوی تر و در برابر نیروهای برشی بسیار ضعیف عمل میکنند. این حقیقت در مورد ایمپلنت و استخوان نیز صدق مینماید. در نتیجه یک نیروی فشاری میبایست به این مواد و اجزا وارد شود و از نیروهای برشی تا حد امکان کاسته شود. در مطالعات المان محدود ثابت شده است که شکل مربعی رزوه در مقایسه با سایر اشکال، در تحمل نیروهای اکلوزالی مناسبتر عمل مینماید. شکل رزوه عامل مهمی در فاز ترمیم اولیه سطح تماس ایمپلنت استخوان بوده و اشکال متفاوت رزوه در ترمیم سطح تماس استخوانی، کمک مینمایند. به همین علت، ایمپلنتها به صورت v شکل یا مارپیچ نیز ساخته میشوند تا ثبات اولیه آنها افزایش یافته و مساحت سطح ایمپلنت بیشتر شود . و خطراتی مانند شل شدن پیچ و شکستگی های ناشی از خستگی را پس از کاشت ایمپلنت کاهش دهند. ذکر این نکته حائز اهمیت میباشد که در کمپانی های سازنده به علت قابلیت دستگاههای تراش خود، عموماً رزوه ی یک فیکسچر، ترکیبی از دو نوع مدل از رزوه های ذکر شده مثلا ترکیب رزوه باترس معکوس با مارپیچ میباشد.

ایمپلنت تیتانیومی

تیتانیوم، فلز محکم، سبک، غیر سمی و مقاوم در مقابل خوردگی است که امروزه علاوه بر استفاده از آن به عنوان جایگزین زانو و ران، در دندانپزشکی نیز به عنوان جایگزین ریشه دندان، استفاده میگردد. در شکل (2-4)، سه نوع مختلف از ایمپلنت تیتانیومی نشان داده شده است. از مزایای ایمپلنت مخروطی نسبت به ایمپلنت استوانه ای میتوان به پایداری بیشتر آنها در استخوانهای کم تراکم، تقسیم فشار بهتر به استخوانهای اطراف پایه و در نهایت فشار کمتر نسبت به استخوان فک اشاره نمود. این مزیتها باعث کاهش التهابات و درد در ایمپلنتهای مخروطی شده است. همچنین هنگام جراحی باعث به حداقل رساندن آسیب به استخوان فک و برداشت کمتر استخوان و نتیجتا، کاهش درد خواهد شد. ایمپلنت ترکیبی نیز نسبت به ایمپلنت مخروطی از نظر خاصیت یکپارچگی استخوان با خود سریعتر عمل مینماید.

ایمپلنت زیرکونیا

اگر چه گزارشی از واکنش بدن به ایمپلنت تیتانیومی وجود ندارد، اما برخی افراد به فلزات دیگری که در تماس با بدن آنها قرار میگیرد نیز ممکن است آلرژی داشته باشند یا از بابت داشتن فلز در داخل بدن خود نگران باشند . به  علت افزایش نگرانیها راجع به جیوه موجود در برخی مواد پرکننده دندان (آمالگام)، برخی بیماران ترجیح میدهند در داخل دهانشان، هیچ ترمیم فلزی، وجود نداشته باشد.

تحقیقات گسترده ای بر روی ایمپلنتهای بدون فلز صورت گرفته است که منجر به ساخت ایمپلنت زیرکونیا شده است. زیرکونیوم به شکل اکسید با فرمول اکسید زیرکونیوم (𝑍𝑟𝑂2) ، در حوزه دندانپزشکی مورد استفاده قرار میگیرد. در واقع ایمپلنت زیرکونیا به شکل اکسید زیرکونیوم خالص نیست، بلکه عنصر دیگری به نام هافنیوم (Hf) و اکسید آن به مقدار کم با ایتریوم ترکیب شده تا ویژگیهای ایمپلنت زیرکونیا، تقویت گردد. ترکیب نهایی، ایمپلنتی به رنگ سفید مات است که در شکل (2-5)، نمونه هایی از آن نشان داده شده است.

سلامت درین کاشت بزرگترین تولید کننده ایمپلنت های دندانی در ایران

تفاوت ایمپلنت تیتانیومی با ایمپلنت زیرکونیایی

تیتانیوم و زیرکونیا موادی زیست سازگار بوده و بدن، آنها را پس نمیزند؛ امدا هدر ید ک از این مواد ویژگیهای خاص خود را نسبت به دیگری دارند که در ادامه بررسی میگردد. در کل، برا ی تصمیم گیری کاشت ایمپلنت دندان تیتانیومی یا زیرکونیا، باید شرایط، خواسته ها و اولویتهای بیمار در نظر گرفته شود.

ویژگیهای ایمپلنت تیتانیومی نسبت به ایمپلنت زیرکونیا:

از ویژگیهای ایمپلنت با جنس تیتانیوم نسبت به ایمپلنت با جنس زیرکونیا، میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

1) برخی از بیماران، ایمپلنت دندان تیتانیومی خود را بیش از ١٠ سال حفظ کرده اند. اما ایمپلنت زیرکونیا هنوز سابقه طولانی در دندانپزشکی ندارد و نمیتوان نرخ موفقیت آن در بلند مدت را مشخص نمود. این در حالی است که هزینه ساخت ایمپلنت زیرکونیا در کارخانه بیشتر از ایمپلنت تیتانیومی میباشد .

2) در کاشت ایمپلنت زیرکونیا، به میزان بالایی از توجه به جزئیات در هنگام قرار دادن این ایمپلنت نیاز است، زیرا قابلیت اصلاح اشتباهات پس از قرار دادن این ایمپلنت وجود ندارد، درحالیکه در ایمپلنتهای تیتانیومی، اصلاح اشتباهات در هنگام قرار دادن ایمپلنت، با اباتمنت زاویه دار، امکانپذیر است، چراکه ایمپلنتهای تیتانیومی دو قسمت هستند و جراح میتواند تغییرات کافی را در زاویه اباتمنت ایجاد کند. از آنجایی که ایمپلنت زیرکونیا اکثرا طراحی یک تکه دارد (اباتمنت و ایمپلنت با هم هستند)، در مقابل استرس فشاری به خوبی مقاومت میکنند، اما انعطاف پذیری آن کم بوده و ممکن است بشکند. زمانی این مسئله مطرح میشود که زیرکونیا با دریل دندانپزشکی در حال تنظیم شدن میباشد. در واقع زمانی که دندانپزشک، ایمپلنت زیرکونیا را تنظیم میکند، ممکن است ترکهای میکروسکوپی در آن شکل بگیرندکه این امر در نهایت میتواند به شکستگی پروتز منتهی شود.

3) در ایمپلنت تیتانیومی، دندانپزشک بر اساس شرایط انتخاب میکند که روکش دندان را با پیچ به اباتمنت وصل کند یا با چسب. اما در ایمپلنتهای زیرکونیا که طراحی یک تکه دارند، تنها میتوان با روش چسباندن، روکش را به آنها متصل نمود. بنابراین این حق انتخاب از دندانپزشک گرفته شده است. در حالت معمول این موضوع مشکلی ایجاد نمیکند، اما گاهی اوقات ممکن است، چسب دندان در بافتهای اطراف، نفوذ کرده و منجر به التهاب و تحلیل رفتن استخوان گردد. همچنین ممکن است دندانپزشک به هر دلیلی نیاز به باز کردن ایمپنت داشته باشد که در حالت پیچ شدن، این کار آسیبی به دندان نخواهد زد؛ اما در صورتی که
دندان با چسب متصل شده باشد، روکش در هنگام باز شدن، خراب شده و نیاز به قالب گیری مجدد خواهد بود.

ویژگیهای ایمپلنت زیرکونیا نسبت به ایمپلنت تیتانیومی:

از ویژگیهای ایمپلنت با جنس زیرکونیا نسبت به ایمپلنت با جنس تیتانیوم، میتوان به موارد زیر شاره نمود.

1) ایمپلنت زیرکونیا، نقطه  ی اتصال بین اباتمنت و فیکسچر را از میان برداشته و به طور ایده آل، رشد باکتریها را کاهش میدهد و سبب بهبود سلامت کلی دهان و دندان میشود.

2) افرادی که از ایمپلنت تیتانیومی استفاده میکنند، ممکن است، لثه نازکی داشته یا دچار پسروی لثه شوند و بخش های فلزی ایمپلنت آنها در قاعده دندان، نمایان شود؛ در حالی که با استفاده از ایمپلنت زیرکونیا، زیبایی دندان ایمپلنتی به خطر نمی افتد.

3) با استفاده از ایمپلنت تیتانیومی، اگر ترمیم فلزی دیگری در دهان باشد، این احتمال ضعیف وجود دارد که بدن دچار جریان پیزوالکتریک شود که در ایمپلنت زیرکونیا، چنین مشکلی پیش نخواهد آمد.